Kılıç, Hutbe ve Bütçe: Diyanet’in "Yeni Rolü”!
97 milyarlık harcamadan 130 milyarlık bütçe teklifine… Diyanet, devasa kaynaklarıyla birçok bakanlığı geride bırakırken; tartışmalı hutbeler, erken yaşta din eğitimi ve siyasallaşan söylemleriyle laiklik ve kamu vicdanı açısından Türkiye’nin en tepki çeken kritik kurumlarından biri haline geldi.
AKP döneminde Diyanet İşleri Başkanlığı, hem bütçesinin ölçeği hem de toplumsal-siyasal tartışmalardaki ağırlığıyla devletin en görünür kurumlarından biri hâline geldi.
Kurum 2024’te 97,26 milyar TL harcama yaptı; 2025’te teklif edilen/öngörülen bütçe 130,1 milyar TL ile bir dizi bakanlığın önüne geçti. Bu yükseliş, laiklik ve kamu yönetimi açısından sert eleştirileri beraberinde getirirken, Ali Erbaş’ın hutbeleri ve sembolik çıkışları (Ayasofya’da kılıç, LGBTİ+ karşıtı hutbe vb.) Diyanet’in siyasete mesafe ilkesini zedelediği iddialarını güçlendirdi.
Rakamlarla Diyanet: Bütçe, harcama, kadro
2024 gerçekleşen harcama: 97.259.407.577 TL
Dağılım: Personel Giderleri 68,63 milyar; SGK primi 11,82 milyar; Mal-Hizmet Alımı 19,66 milyar; Sermaye 1,00 milyar. (Diyanet 2024 Faaliyet Raporu)
2024 toplam ödenek: 97.558.174.931 TL; başlangıç ödeneği: 91.824.805.000 TL.
2025 bütçe teklifi: 130,1 milyar TL — İçişleri, Dışişleri, Enerji, Kültür-Turizm, Sanayi-Teknoloji ve Ticaret’i geride bıraktı.
2025 Ocak–Temmuz harcaması: 73,7 milyar TL (aylık kırılım dahil).
Personel büyüklüğü (31.12.2024): 143.133 kişi (112.519 erkek, 30.614 kadın).
4-6 yaş Kur’an kursları (2024): 6.271 kursta 224.311 öğrenci.
Bütçe kalemlerinin %80’inden fazlasının personel ve zorunlu giderlerde toplanması, “din hizmetleri”nin hizmet kalitesi ve çıktılarını ölçmeyi zorlaştırıyor. 2025 teklifindeki sıçrama, kamu öncelikleri ve fırsat maliyeti (eğitim-sağlık-afet vb.) tartışmasını büyütüyor.
Tartışmalı Dönemeçler
2018'de Diyanet’e “9 yaşındaki kız çocukları evlendirilebilir” yönünde fetva atfedildi; kurum bunu “asılsız” diye yalanladı. Ali Erbaş ve Diyanet kaynakları, evliliğin uygun yaşının 18 olduğunu vurguladı.
2020 yılında, LGBTİ+ karşıtı hutbe ve yargısal-idari dalga bir diğer polemik konusu oldu.
Ramazan’ın ilk Cuma hutbesindeki ifadeler geniş tepki çekti; barolar ve hak örgütleri eleştirdi, karşı açıklamalar ve soruşturmalar gündeme geldi. Tartışma, Diyanet’in nefret söylemi ve siyasallaşması ekseninde derinleşti.
Yine 2020'de Ayasofya ve kılıç olayı tartışmaların odağında yer aldı.
Ayasofya’nın ibadete açılışında Ali Erbaş’ın kılıçla minbere çıkması, laiklik-sembol siyaset tartışmasını alevlendirdi ve uluslararası basında da yansıdı.
2023-2024'e gelindiğinde 4-6 yaş kurslarının ölçek büyümesi ile toplumun birçok kesiminde tepkilere neden olan Diyanet, kurum iç denetim planlarında 4-6 yaş kurslarına özel denetim başlıkları ve 224 binin üzerinde tekil öğrenci sayısı kayda geçti. Bu, “erken çocuklukta dinî eğitim”in kapsamı ve pedagojik standartları üzerine tartışmayı büyüttü.
2024'te dev bütçe, 2025'te rekor teklifle gündem oldu.
:
2024’te 97,26 milyar TL harcama; 2025 için 130,1 milyar TL’lik teklif. Bu ölçek, “Diyanet’in fonksiyonlarının siyasî/ideolojik genişleme aracı olup olmadığı” tartışmasını ana akıma taşıdı.
“Siyasete Mesafe” İlkesi Neden Tartışılıyor?
Hutbelerin politik içeriği: 2020 hutbesi sonrası barolar ile Diyanet arasındaki gerilim, kurumun söyleminin kamusal politika ve hak rejimi üzerine müdahil olduğu algısını pekiştirdi. Baroların ve İHD’nin açıklamaları; soruşturma süreçleri ile bu konu tutanaklara geçti.
Ayasofya’daki kılıç görüntüsü, “dinin siyasete dekoratif/konfrontatif araç edilmesi” eleştirisini dünya medyasına taşıdı.
Hukuk/Siyaset
Barolar ve hak örgütleri, Diyanet’in anayasanın laiklik ilkesi ve eşitlik-ayrımcılık yasağı bakımından kamusal tarafsızlığı koruması gerektiğini vurguluyor; aksi hâlde “kamusal din hizmeti”nin “siyasal din hizmeti”ne evrilmesi tehlikesine işaret ediyorlar. Bu konu ise kurumsal görüşler ve süreç kayıtlarına geçti.
“Gericilik” Tartışmasının Dini Referansları ve Diyanet’in Resmi Söylemi
Diyanet’in resmî pozisyonu (evlilik yaşı): Kurum, “küçük yaşta evlilik dinen tasvip edilemez; 18 yaş idealdir” çizgisini defalarca açıkladı; “9 yaş” iddiasını reddetti. Buna rağmen, geçmişteki bazı dini metin/tefsir tartışmaları ve hutbeler, kadın-çocuk hakları alanında kurumun diline yönelik haklı hassasiyetleri tetikledi. Burada sorun, dil ve içerik yönetimi ile kurumsal denetim/standart ekseninde toplanıyor.
Diyanet Nasıl “Devasa Bir Kamu Aktörüne” Dönüştü?
Bütçenin siyaseti:
Kurumun bütçe ve kadro ölçeği, Türkiye’de din-devlet ilişkisi mimarisini fiilen yeniden tanımladı. Harcama kompozisyonu hizmet çıktılarına çevrilmedikçe, etkinlik/etki değerlendirmesi yapılamıyor; bu da hesap verebilirlik tartışmasını büyütüyor.
Laiklik ve Tarafsızlık Testi
Hutbelerdeki normatif söylemler “kamu hizmeti”nin nötrlüğü ile “inanç temelli” mesaj arasındaki çizgiyi bulanıklaştırıyor. Bu çizgi silikleştikçe, Diyanet “toplumun tüm kesimlerini kucaklayan” rolünden uzaklaşıp iktidar-muhalefet fay hattında konumlanmış görünüyor. Bu durum 2020 krizinin hukuksal-kurumsal tartışmalarında yer aldı.
Erken Çocuklukta Din Eğitimi
4-6 yaşta 224 bin çocuğun yer aldığı ağın standartları, müfredat şeffaflığı, pedagojik denetimi kamuoyunun meşru gündemi. Diyanet, bizzat faaliyet raporunda bu alana iç denetim yürütüldüğünü not ediyor; bu, risk farkındalığının da kurumsal düzeyde kabul edildiğini gösteriyor.
Uzman Görüşleri
Ankara Barosu ve diğer barolar, 2020 hutbesi sonrası yaptıkları açıklamalarda, laik hukuk düzeni ve nefret söylemi yasağı hatırlatması yaparak kurumsal eleştiriyi yargıya taşıdı; süreçler yıllara yayıldı, beraat kararları da çıktı.
İnsan Hakları Örgütü (İHD): Hutbenin hak temelli çerçevede sorunlu olduğu ve toplumda ayrımcı etki yaratabileceğini vurguladı.
Kamu maliyesi yorumlarında ise 2025’te 130,1 milyarlık teklifin çok sayıda bakanlığı geride bırakması, kaynak tahsisi rasyonalitesi ve önceliklendirme tartışmasını öne çıkarıyor.
Ali Erbaş Liderliğinde “Din Hizmetinden Siyasal Ajandaya” Kayış İddiası
Veriler ve kronoloji, Diyanet’in olağanüstü büyüyen bütçesi ve politik gerilim üreten söylemi nedeniyle Türkiye’nin laiklik rejimi ve kamu yönetimi ilkeleri açısından bir stres testi verdiğini gösteriyor. Ali Erbaş’ın hutbeler ve sembolik performansları, “kamu hizmeti tarafsızlığı” ilkesini bozarken; 4-6 yaş ağındaki genişleme, eğitim politikaları ile kurumsal yetki sınırları arasında yeni tartışmalar doğuruyor.
Kurum, şeffaflık-hesap verebilirlik ve tarafsızlık zeminini güçlendirmedikçe, “devletin saygın din hizmeti kurumu” imajından uzaklaşıp “siyasal iktidarın uzantısı” olarak algılanıyor.
Kaynakça:
Diyanet Faaliyet Raporu (bütçe/harcama, 4-6 yaş, personel) PDF tablo ve sayfalar.
2025 Bütçe teklifi 130,1 milyar TL: Basın da çıkan haberler.
Yorumlar
Yorum Gönder